یکی از ساختارهای حیاتی بینی که در دم و بازدم نقش مهمی دارد، شاخک است. این ساختار استخوانی کوچک با غشاهای مخاطی پوشانده شده و در فیلتر و مرطوب کردن یا تنظیم جریان هوا از طریق حفره‌های بینی نقش مهمی ایفا می‌کند. با این حال زمانی که شاخک‌ها بزرگ می‌شوند شاید با مجموعه‌ای از علائم ناراحت‌کننده روبرو شوید که به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی‌تان تاثیر بگذارد. برای آشنایی بیشتر با شاخک بینی و نحوه درمان مشکل بزرگی آن راهنمای زیر را تا انتها دنبال کنید.
آناتومی شاخک بینی
شاخک بینی ساختار استخوانی نازکی است که در داخل حفره بینی قرار دارد. در هر طرف بینی 3 جفت شاخک قرار گرفته است: شاخک‌های تحتانی، میانی و فوقانی. در ادامه عملکرد مجزا هر یک از این شاخک‌ها را به طور خلاصه شرح می‌دهیم:
- شاخک تحتانی: بزرگ‌ترین شاخک داخل بینی، نوع تحتانی آن است که تنظیم جریان هوا و رطوبت داخل بینی کاربرد دارد.
- شاخک میانی: این شاخک نیز نقش بسزایی در تخلیه سینوس‌ها و تعدیل جریان هوا دارد.
- شاخک فوقانی: کوچک‌ترین شاخک بینی، همین شاخک فوقانی است که به طور عمده در فرآیند حاصل از حس بویایی نقش مهمی ایفا می‌کند.
ساختار شاخک‌ها با یک غشای مخاطی پوشیده شده که در به دام انداختن گرد و غبار، آلرژن‌ها و عوامل بیماری‌زا تاثیر بسزایی دارد. در واقع این شاخک‌ها از ورود عوامل مضر به داخل ریه جلوگیری می‌کند.
شاخک بینی چه نقشی دارد؟
شاخک‌های بینی از جمله فعال‌ترین ساختارهای داخلی بینی هستند که کارایی بسیار مهمی دارند. در این بخش برخی از عملکردهای مهم شاخک بینی را به طور خلاصه شرح می‌دهیم:
- فیلتر کردن هوا: شاخک‌های بینی آلاینده‌ها و عوامل بیماری‌زا را از هوایی که تنفس می‌کنیم جدا می‌کند.
- تنظیم رطوبت هوا: این ساختارها رطوبت را به هوا اضافه می‌کنند که این مسئله برای سلامت ریه‌ها بسیار مهم است.
- تنظیم دما: شاخک‌ها به گرم شدن هوا قبل از رسیدن به ریه‌ها کمک می‌کنند و در نتیجه نفس کشیدن را تسهیل خواهند کرد.
- بویایی: شاخک فوقانی برای حس بویایی ضروری است و به تشخیص بوهای مختلف کمک می‌کند.
چرا شاخک بینی بزرگ می‌شود؟
به بزرگ شدن شاخک بینی، هیپرتروفی نیز گفته می‌شود. این مسئله تحت تاثیر عوامل مختلفی رخ می‌دهد. برای مثال رینیت آلرژیک یکی از علل شایع بزرگ شدن شاخک بینی است که تحت تاثیر عوامل حساسیت‌زا همانند گرده، غبار، کنه و شوره حیوانات خانگی ایجاد می‌شود.
سیستم ایمنی بدن به این عارضه واکنش نشان می‌دهد و در نتیجه التهاب و تورم شاخک‌های بینی رخ می‌دهد. علاوه بر آلرژی، سینوزیت مزمن نیز می‌تواند از دیگر دلایل بزرگ شدن شاخک بینی باشد. عفونت‌های مداوم سینوس، التهاب و بزرگ شدن شاخک‌ها را به همراه دارند.
حتی محرک‌های محیطی همانند قرار گرفتن در معرض دود، آلودگی و بوهای شدید مجرای بینی را تحریک می‌کند و در نهایت به تورم منجر می‌شود. از دیگر دلایل هیپرتروفی شاخک‌ها پولیپ بینی است؛ زیرا این توده‌ها در مجرای بینی ایجاد می‌شوند و شاخک‌های بینی شما بیش از حد بزرگ خواهند شد.
تغییرات هورمونی را نیز دست کم نگیرید. در واقع نوسانات هورمونی در دوران بارداری یا به دلیل مصرف برخی داروها به احتقان بینی و بزرگ شدن شاخک‌های آن منجر می‌شود.
بزرگی شاخک بینی بعد از عمل
یکی از دلایل بزرگ شدن شاخک بینی، جراحی یا رینوپلاستی است البته این عارضه یکی از پیامدهای طبیعی و رایج بعد از عمل بینی نیست. به عبارت دیگر مشکلات و عوارض ناشی از جراحی بینی همانند تورم بعد از عمل به بزرگ شدن شاخک بینی منجر می‌شود.
به زبان ساده تورم بعد از عمل بینی شایع است که به طور موقت بر روی شاخک‌ها تاثیر می‌گذارد. تغییرات در جریان هوا و ساختار بینی پس از عمل نیز شاید به احساس احتقان منجر شود که این معضل نیز با افزایش گرفتگی بینی و بزرگ شدن شاخک‌های آن همراه خواهد بود.
واکنش‌های آلرژیک بعد از عمل به تورم بینی و در نهایت بزرگ شدن شاخک آن منجر می‌شود که در برخی از بیماران و متقاضیان عمل بینی طبیعی یا حتی سایر مدل‌های بینی قابل مشاهده خواهد بود. به طور کلی شرایط زمینه‌ای قبل از جراحی بینی یا سایر مشکلات آن شاید به این عارضه منجر شوند.
علائم شاخک بینی بزرگ
هنگامی که شاخک بینی بزرگ می‌شود، جریان هوا مسدود شده و در ادامه این روند علائم مختلفی قابل مشاهده خواهند بود که در اینجت علائم رایج و واضح را نام می‌بریم:
- گرفتگی بینی
- مشکل در تنفس از طریق بینی
- عفونت‌های مکرر سینوسی
- خر و پف کردن
- اختلالات خواب
- از دست دادن حس بویایی
روش‌های جلوگیری از بزرگی شاخک بینی
جلوگیری از بزرگ شدن شاخک ترکیبی از تغییر در سبک زندگی، کنترل عوامل محیطی و مداخله پزشکی است. برخی از استراتژی‌های موثر در پیشگیری از بزرگی شاخک بینی را در ادامه شرح می‌دهیم:
- شناسایی محرک‌های آلرژی‌زا
- دوری از گرده، کنه‌ها، غبار، موی حیوانات خانگی و غیره
- استفاده از آنتی هیستامین
- رعایت بهداشت بینی
- شستشوی بینی با محلول نمکی
- استفاده منظم از اسپری
- تمیز کردن مجاری بینی
- تلاش برای کاهش تحریک بینی
- مرطوب نگه‌داشتن مجاری بینی
- خودداری کردن از قرار گرفتن در برابر دود، بوهای قوی، آلاینده‌های محیطی و غیره
- تمیز کردن محل زندگی از هر نوع غبار، گرد، کپک و سایر مواد حساسیت‌زا
- نوشیدن زیاد آب
- حفظ رطوبت در غشاهای مخاطی مجاری بینی
- مراجعه به متخصص گوش، حلق و بینی برای چکاپ منظم در صورت بروز مشکلات مزمن بینی
- مصرف داروهای تجویز شده به دلیل سینوزیت مزمن یا آلرژی
- داشتن یک رژیم غذایی متعادل
- انجام فعالیت بدنی منظم که التهاب را کاهش می‌دهد
نحوه تشخیص شاخک بینی بزرگ
اگر به بزرگ شدن شاخک بینی خود مشکوک هستید، باید به سراغ یک متخصص گوش، حلق و بینی بروید. ارزیابی توسط این متخصص از جمله ضروری‌ترین راه‌حل‌ها برای تشخیص اندازه شاخک بینی است. طی جلسات ارزیابی، متخصص در مورد علائم این بیماری و هر گونه مریضی زمینه‌ای دیگر با شما صحبت می‌کند.
همچنین با معاینه فیزیکی گوش، حلق و مجاری بینی از طریق آندوسکوپ بینی اندازه و وضعیت شاخک بینی شما را تحت بررسی قرار می‌دهد. در صورتی که تنها احتمال یک نوع حساسیت وجود داشته باشد، متخصص تست آلرژی را توصیه می‌کند و آزمایش‌های پوستی یا خونی برای شناسایی محرک‌های خاص به کار می‌گیرد.
در برخی موارد نیز مطالعات تصویربرداری همانند اشعه ایکس به ارزیابی کلی آناتومی بینی و تشخیص هر گونه بیماری زمینه‌ای یا شاخک بزرگ شده آن منجر می‌شود. به طور کلی برای شناسایی وضعیت شاخک بینی خود باید از افراد متخصص و حرفه‌ای کمک بگیرید.
روش‌های درمانی شاخک‌های بزرگ شده بینی
اگر از بزرگ شدن این قسمت از ساختار بینی خود رنج می‌برید و به دنبال روش‌های درمانی هستید، در ادامه برخی از موثرترین روش‌های درمانی را به طور خلاصه شرح می‌دهیم:
- کورتیکواستروئیدهای بینی: این داروهای ضد التهابی تورم را کاهش داده و جریان هوای داخل بینی را بهبود می‌بخشند. در واقع این روش درمانی، اغلب اولین راه‌حل برای رینیت آلرژیک و سایر شرایط التهابی بینی است.
- مصرف آنتی هیستامین‌ها: آنتی هستامین‌های بدون نسخه به کاهش علائم آلرژی و التهاب بینی کمک می‌کند و در نهایت با بزرگ شدن شاخک بینی در مبارزه است.
- مصرف داروهای ضد احتقان: ضد احتقان خوراکی یا موضعی به طور موقت بافت‌های متورم بینی را کوچک می‌کند و به سرعت از شر احتقان خلاص می‌شوید.
- شستشوی بینی: استفاده منظم از اسپری‌های نمکی یا شستشوی بینی بعد از عمل به مرطوب نگه‌داشتن مجاری بینی و کاهش تحریک‌پذیری شاخک‌های بینی کمک می‌کند.
- اجتناب از محرک‌ها: شناسایی محرک‌ها و به حداقل رساندن شرایطی که در معرض آلرژن‌ها و محرک‌ها قرار می‌گیرید از جمله ترفندهای موثر است که بزرگ شدن شاخک‌های بینی را به طور قابل توجهی درمان می‌کند.
درمان شاخک بینی بزرگ با جراحی
اگر روش‌های درمانی غیرتهاجمی و غیرجراحی ذکر شده در بالا برای شما مفید نبود، نوبت به بررسی شرایط جراحی می‌رسد. در صورتی که شاخک بینی بزرگ‌شده شما به طور قابل توجهی جریان هوا را مسدود کند، باید به سراغ گزینه‌های درمانی تهاجمی یا جراحی بروید.
با جراحی بافت بزرگ شده شاخک بینی شما برداشته شده یا شکل بافت تغییر می‌کند، در نهایت روند جریان هوا بهبود می‌یابد. تکنیک‌های مختلفی در این روش جراحی وجود دارند. برای مثال متخصص می‌تواند بافت زیر غشای مخاطی شما را بردارد.
همچنین استفاده از گرما برای کوچک کردن بافت شاخک موثر است که در واقع این تکنیک با فرکانس‌های اعمالی انجام می‌شود. جراحی لیزری از دیگر روش‌های برداشتن بافت اضافی شاخک بینی بوده که با حداقل خونریزی همراه است.
جراحی آندوسکوپی سینوس نیز برای برداشتن انسدادها و بهبود روند عبور جریان هوا انجام می‌شود. در صورتی که سینوزیت مزمن یا پولیپ بینی دارید با این روش جراحی میتوانید بزرگی شاخک بینی خود را کاهش دهید. البته که برای این جراحی‌ها باید به سراغ افراد متخصص بروید و از جراح بینی حرفه‌ای کمک بگیرید.
درمان خانگی مشکل بزرگ شدن شاخک بینی
در بخش‌های قبلی نیز ذکر کردیم که شستشوی بینی با محلول نمک ایده خوبی برای درمان این عارضه است. نمک را با آب مقطر گرم مخلوط کنید و از یک اسپری سالین برای شستشوی مجاری بینی کمک بگیرید.
این روش شستشو به پاکسازی مخاط، کاهش تورم و مرطوب نگه‌داشتن مجاری بینی کمک می‌کند. استنشاق بخار نیز ایده خوبی برای درمان مشکل بزرگ شدن شاخک بینی است. بخار را از یک کاسه آب داغ استنشاق کنید یا دوش آب گرم بگیرید با این کار مجاری بینی مرطوب می‌شود و گرفتگی بینی نیز کاهش می‌یابد.
درمان مشکل بزرگ شدن شاخک در بینی‌های استخوانی و گوشتی
درمان این عارضه در بینی‌های استخوانی و گوشتی به روش‌های مختلفی نیاز دارد و باید از متخصصان حرفه‌ای کمک و راهنمایی بخواهید؛ زیرا هر یک از این نوع بینی‌ها ساختار منحصر به فرد خود را دارند. به زبان ساده درمان بزرگی شاخک در بینی‌های گوشتی و استخوانی به تشخیص فرد جراح بستگی خواهد داشت.
به هر حال نگران درمان این عارضه نباشید، کافی است یک تیم ماهر برای معاینه و ارزیابی شرایط بینی خود بیابید و از آنها بخواهید بهترین روش درمانی را به کار گیرند. البته که جراحی از جمله موثرترین و ماندگارترین روش برای درمان مشکل بزرگ شدن شاخک‌ها در بینی‌های گوشتی و استخوانی است.
عوارض بزرگ شدن شاخک بینی
معاینه قبل از جراحی درمانی شاخک بزرگ بینی
بزرگ شدن شاخک بینی با عوارض جانبی متعددی همراه است که به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد تاثیر می‌گذارد. برخی از این عوارض جزء رایج‌ترین گزینه‌ها هستند. برای مثال احتقان بینی یا مشکل در تنفس از طریق بینی با ناراحتی و احساس فشار شدید همراه است که ناشی از بزرگ شدن شاخک‌های بینی خواهد بود.
همچنین افزایش عفونت سینوس یا انسداد درناژ سینوسی به عفونت‌های مکرر سینوسی و در نتیجه درد و گرفتگی بیشتر بینی منجر می‌شود که از دیگر عوارض این بیماری خواهد بود. در قسمت‌های قبلی نیز گفتیم بزرگ شدن شاخک بینی باعث خروپف و آپنه خواب می‌شود.
در واقع شاخک بزرگ بینی آپنه خواب را تشدید می‌کند و کیفیت خواب فرد بیمار را مختل خواهد کرد. از دست دادن حس بویایی از دیگر عوارض رایج این مشکل بینی است. در واقع تورم در عملکرد سیستم بویایی شما اختلال ایجاد می‌کند و در نهایت به کاهش توانایی حس بویایی منجر می‌شود. برخی دیگر از عوارض بزرگ شدن شاخک بینی عبارت هستند از:
- سردرد
- گرفتگی مداوم بینی
- فشار سینوسی
- تنفس دهانی
- خشکی دهان
- سوزش گلو
- درد یا فشار صورت
- درد در اطراف سینوس‌ها
- احتقان طولانی مدت
- کاهش جریان هوا در بینی
- اختلال در عملکرد کلی بینی
- بروز مشکل در حس چشایی
سخن آخر
در این مطلب به طور مفصل توضیح دادیم که شاخک بینی در سلامت سیستم تنفسی شما تا چه حد نقش دارد و بزرگ شدن آن متاسفانه با دردسرهایی همراه است. بنابراین تشخیص به موقع و درمان زودهنگام این عارضه در افزایش کیفیت عملکرد سیستم تنفسی شما موثر خواهد بود. خوشبختانه این مشکل را حتی بدون عمل جراحی نیز می‌توان رفع کرد.
در صورتی که به دلیل بزرگ شدن شاخک بینی خود به جراحی نیاز دارید، باید در انتخاب جراح مورد نظر دقت زیادی به خرج دهید. دکتر علی شفیعی متخصص گوش، حلق و بینی یکی از جراحان برجسته در حوزه درمان مشکلات تنفسی از جمله شاخک بینی بزرگ است که توانسته رضایت بسیاری از بیماران را به خود جلب کند.
